Hoogleraar ethiek: "Gedragscode voor omgang met big data is noodzakelijk"

Big data zorgt voor grote ethische vragen. Het antwoord op deze vragen ontbreekt echter nog. Hoogleraar in ethiek en internationale politiek dr. Andrej Zwitter stelt dat we zouden moeten nadenken wat wetenschappers, overheden en bedrijven wel of juist niet met de verzamelde data mogen doen en op welke wijze. Daarnaast zouden we kinderen moeten leren om te gaan met een wereld waarin alles data is. Zwitter richt hiervoor een internationale denktank op.

De International Network Observatory moet antwoord gaan bieden op dit soort vragen. "De hoeveelheid data die wordt opgeslagen is enorm", zegt Zwitter. "Twee wetenschappers, Smolan en Erwitt, becijferden dat we op dit moment meer dan vijf miljard gigabyte aan data per tien minuten opslaan, een hoeveelheid data die gelijk staat aan alle opgeslagen data van het begin van het computertijdperk tot 2003. Een trend die bovendien onverminderd doorzet: naar verwachting bewaren we in 2015 dezelfde hoeveelheid data in slechts tien seconden."

Big data is fundamenteel anders
"Big data is niet simpelweg meer van iets dat we al lang deden. Big data is fundamenteel anders. Traditionele statistische data, Small data, verzamelden we met een bepaald doel en is daardoor nauwkeurig en schoon. Bij Big data daarentegen proberen bedrijven of onderzoekers zoveel mogelijk data op een bepaald terrein te verzamelen, een opeenstapeling van alles wat er te verzamelen is, bij voorbeeld van Twitter en Facebook. Het is daardoor rommelig, vervuild, en representeert de realiteit: er ontstaat een digitale, gespiegelde, realiteit", aldus de hoogleraar.

"Natuurlijk zijn veel functionaliteiten die door big data mogelijk zijn heel handig. Maar er zijn ook tal van problemen met zo"n digitale realiteit. In grote databestanden zijn bijvoorbeeld altijd correlaties en links te vinden. Mannen die luiers kopen, kopen ook meer dan gemiddeld bier. Daar is geen directe verband tussen; hooguit een gemeenschappelijke oorzaak, een baby. Nu is dit een onschuldig voorbeeld, maar in een grote dataset neemt de kans ook toe dat je door toeval bent te associëren met iemand die bijvoorbeeld een verschrikkelijke misdrijf pleegde, zonder dat je ook maar enige morele verantwoordelijkheid hebt. Iets waar je wel degelijk last van kunt hebben", zegt Zwitter.

Desastreuze gevolgen
"Ook voorspellingen op basis van verzamelde data kunnen desastreus uitpakken. Data-analisten gebruiken gegevens van groepen om winkelgedrag te bepalen, inkoop en winkelinrichting op af te stemmen. Maar deze groepsaanpak kan wel degelijk individuele gevolgen hebben. Wat als iemand in een bepaalde buurt woont waar je als werkloze met een bepaald merk auto meer dan negentig procent kans hebt om een winkeldiefstal te plegen? Gaan we hem of haar opsluiten, of sturen we daar dan een maatschappelijk werker op af? Diegene is in al deze gevallen schuldig op basis van voorspelling en krijgt een stigma opgeplakt", aldus de hoogleraar ethiek en internationale politiek.

Big data heeft volgens Zwitter een grote impact op ethiek. "Big data betekent daarmee ook een fundamentele verschuiving in de ethiek. Immers er is geen sprake meer van een individuele actie of beslissing waarvan je de uitkomst weet en de consequenties van kunt inzien, maar van een situatie waarbij je onbewust beslissingen neemt of dingen doet met onvoorziene en onbedoelde gevolgen", zegt de hoogleraar.

Ethische implicaties
"Het is daarom hoog tijd dat we goed gaan nadenken wat precies de ethische implicaties van de dataficering van ons echte leven in big data zijn en hoe we daar mee moeten omgaan. Universiteiten moeten in deze discussie het voortouw nemen. De Rijksuniversiteit Groningen heeft daarom samen met Liverpool Hope University, het Oostenrijks instituut voor internationale politiek (OIIP) en het Europese centrum voor toegepast onderzoek (ECFAR), een internationale denktank opgericht, The International Network Observatory", legt Zwitter uit.

De hoogleraar pleit voor een gedragscode voor mensen die met grote hoeveelheden persoonlijke en anonieme sociale data werken. "Ik pleit voor een gedragscode voor mensen die met grote hoeveelheden persoonlijke en anonieme sociale data werken, net zoals voor artsen ook een eed geldt. En onderwijs is essentieel: mensen moeten begrijpen wat big data is, wat wordt opgeslagen en hoe het wordt gebruikt en misbruikt, te beginnen op de basisschool. We laten kinderen toch ook een verkeersdiploma halen, waarom dan geen digitaal leven-diploma", aldus de hoogleraar.

International Network Observatory
Meer informatie over de internationale denktank International Network Observatory is hier te vinden.

WH