Redactie - 08 december 2015

De slimme machine

De Duitsers encrypten in de Tweede Wereldoorlog al hun militaire berichten met de zeer vernuftige Enigma-machine. Duizenden gecodeerde berichten werden per dag verzonden en de Engelsen waren erop gebrand die encryptie te kraken. De man die daar uiteindelijk de leiding aan gaf, was Alan Turing.

Het was een gevecht van machine tegen machine. Hij zou de Enigma-machine verslaan als hij een ‘antimachine’ wist te maken. Bletchley Park in Londen, waar hij met zijn team in een oud Victoriaans huis werkte, veranderde op die wijze in een code-brekende fabriek die steeds slimmer en sneller, encrypte berichten kon ontcijferen. Immers hoe sneller, hoe beter.

Eerste computercenter
Rond 1943 konden de Engelsen in principe alles lezen wat de Duitsers naar elkaar verstuurden. De programmatuur die Turing had ontwikkeld, was de basis voor de eerste grootschalige elektronische computer. Met de oplevering van de Colossus tegen het einde van de oorlog, was het huis aan Bletchley Park het eerste computercenter van de wereld. Daar, en in de naaste omgeving, werkten intussen meer dan 12.000 personen.

Dankzij het pionierswerk van Turing werd de oorlog twee tot vier jaar verkort en dat heeft vele miljoenen levens gered. En omdat daardoor al vanaf 1944 – via de invasie in Frankrijk – aan het einde van de bezetting kon worden gewerkt, is dankzij Turing Berlijn wellicht de atoombom ontlopen. De bom die helaas in Japan later nodig bleek om de oorlog te beëindigen.

Big Data avant la lettre
Turing stond aan de basis van ‘de eeuw van de computing’, zoals wij die vandaag de dag zo goed kennen. Tegenwoordig is computing van zulk klein formaat, dat hij als smartphone in ieders broekzak of tasje past. Zijn publicatie in 1936 van zijn promotieonderzoek ’On Computable Numbers, with an application to the Entscheidungsproblem’, was de start voor de computerwetenschappen. Daar beschreef hij al de theoretische machine die hij later in de oorlog in praktijk wist te bouwen.

De klus de Enigma-code te kraken, was het eerste echt grote computervraagstuk. Hoewel de Polen al voor de oorlog de Enigma-code wisten te kraken, hadden de Duitsers hun machine sterk verbeterd en waren uiteindelijk tien tot de honderd veertiende permutaties mogelijk. En met zijn elektromechanische rekentuig wist hij zich een weg door die enorme hoeveelheid aan permutaties te vinden. Big Data ‘avant la lettre’.

Singularity
Turing schreef al tijdens zijn leven (hij overleed in 1954) dat voor het eerst een methodisch slimme machine was ontwikkeld die op termijn ons eigen menselijke denkvermogens zou overstijgen. Wellicht – schreef hij – nemen machines het op een gegeven moment zelfs over van de mens.

De wiskundige I.J. Good schreef in 1965 een essay over de explosie van kunstmatige intelligentie die zou kunnen ontstaan. En als slimme machines, uiteindelijk slimmere machines dan de mens konden produceren, ontstond – wat hij noemde – Singularity. Sommigen stelden zelfs dat Singularity gevaarlijker zou worden dan de atoombom.

Kunstmatige Intelligentie
Het lijkt erop dat we dichter bij het moment van Singularity komen. Met toepassingen als Watson van IBM wordt duidelijk hoeveel denkkracht de moderne computer heeft gekregen. Het concept werd ook uitgewerkt door de SF-schrijver Vernor Vinge in zijn essay ‘Singularity’. Hij beschreef technologische singulariteit als een tijd in de toekomst, waar de technologische voortgang zo snel gaat, dat mensen met hun tegenwoordige intelligentie de resulterende maatschappij niet meer kunnen begrijpen. Het moment dat alle exponentiele trends uit het verleden samenkomen en verdere ontwikkeling zo snel zal maken, dat het onbegrijpelijk wordt voor de mens. Het ontstaan van echte kunstmatige intelligentie.

Curiosity
De mens wordt nog steeds als het meest intelligente wezen op aarde gezien. Maar, schrijft Ray Kurzweil in zijn boek het intelligente universum, er komt een periode dat biologische en niet-biologische intelligentie eerst zullen samengaan. Daarna kunnen we onsterfelijke systemen bouwen die zich zelf in stand kunnen houden en hun eigen energie verwerven. Als we kijken naar de satellieten die we reeds tientallen jaren geleden de ruimte in schoten en nog steeds met ons communiceren, hebben we dat punt eigenlijk al overschreden. De NASA-sonde die onlangs rakelings langs dwergplaneet Pluto scheerde, daar foto’s maakte en intussen 4,8 miljard kilometer van de aarde is na een reis van bijna 10 jaar door de ruimte, is een mooi voorbeeld. En denk ook aan het daverende succes van het robotwagentje Curiosity, dat zich deels zelfstandig op Mars voortbeweegt.

Grenzen
In de trends voor 2016 is het onderwerp slimme machines dan ook prominent aanwezig. Het staat in de top tien van Gartner onder het kopje ‘Smart Machines’ met als sub-gebieden ‘Information of Everything’, ‘Advanced Machine Learning’ en ‘Autonomous Agents & Things’. Deze ontwikkeling zal in alle delen van onze maatschappij de komende decennia zijn impact krijgen.

Wellicht zal de uitspraak ‘maar de computer zegt het…’steeds meer waarheid worden. Maar er zijn ook vele critici die zeggen dat veel ontwikkelingen exponentieel lijken, maar onderdeel zijn van een lange termijn golfbeweging en dus uiteindelijk zullen afzwakken. We bewegen ons steeds dichter naar de grenzen van onze natuurwetten en er is nog zeker niet aangetoond dat we die grenzen kunnen overschrijden. De wet van de verminderende meeropbrengsten lijkt ook geldig voor technische ontwikkeling.

Niettemin is er een gevaar dat voor steeds meer mensen de techniek te slim wordt om nog te begrijpen. Anderzijds zijn er uitspraken dat iedereen bang is dat computers heel slim worden en de wereld overnemen, terwijl de realiteit is dat computers heel dom zijn en de wereld al hebben overgenomen. De waarheid zal in het midden liggen, maar dat we ons steeds meer met slimmere techniek zullen omringen, is niet te ontkennen.

De paradox van de automatisering is dat wij als mens defecte automatisering herkennen en kunnen repareren. Zoals de automatische piloot die, getroffen door de bliksem, het vliegtuig omlaag stuurde, waarbij de piloot ternauwernood de besturing weer in eigen hand kon krijgen. Techniek is en blijft feilbaar, hoe goed ook ontworpen. Dus we moeten zorgen dat we niet de techniek, maar de mens centraal blijven stellen. Hoewel, soms moet je banger zijn voor domme mensen, dan voor slimme machines.

Door Hans Timmerman, CTO EMC Nederland

Copaco | BW 25 maart tm 31 maart 2024 Trend Micro BW BN week 10-11-13-14-2024
Copaco | BW 25 maart tm 31 maart 2024

Wil jij dagelijkse updates?

Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief!