De Digitale Stad

In 1994 ging in de gemeente Amsterdam een initiatief van start onder de naam ‘De Digitale Stad’. Het experiment DDS zou oorspronkelijk 10 weken duren maar leefde nog vele jaren voort. Het was ontwikkeld door cultureel centrum De Balie in Amsterdam en het blad Hack-Tic dat we tegenwoordig kennen als de KPN-dochter XS4ALL. Bij de oprichting waren er in 1994 in Nederland ongeveer 300 particulieren (!) die toegang hadden tot internet. Internet was indertijd voorbehouden aan ‘net-aristocraten’ waarbij beheersing van de net-etiquette een voorwaarde was om te kunnen participeren.

Eerste internet-toegang

DDS streefde naar een laagdrempelige internettoegang voor iedereen en via publieke terminals kon men toegang krijgen, een eigen homepage maken en e-mails versturen. Ik kan mij de minimalistische webpagina’s nog herinneren toen ik rond 1995 zelf mijn eerste privé-internetaansluiting kreeg. In 1995 werd het experiment geformaliseerd door het oprichten van een stichting. Het succes van de Digitale Stad was aanleiding tot de oprichting van meer digitale steden zoals Eindhoven, Leiden en zelfs het digitale dorp Lopik. Na de ondergang van DDS rond het jaar 2000 is er nog een opvolger gekomen: ‘De echte Digitale Stad’ die in 2001 begon en nog steeds op basis van vrijwilligers, gratis email en webruimte voor persoonlijk gebruik aanbiedt.

Gemeente as a Service

Op dit moment kunnen we stellen dat de stad – en ook de dorpen – allemaal digitaal zijn geworden. Ruim 20 jaar na dit eerste experiment is de digitale gemeente niet meer weg te denken uit onze samenleving. Steeds meer diensten kunnen we digitaal afnemen en zijn geautomatiseerde processen van de gemeente geworden. Een GaaS zouden we tegenwoordig zeggen: ‘Gemeente as a Service’.

De ontwikkeling van zo’n GaaS is niet in alle 390 gemeenten gelijkmatig verlopen. Iedereen vond zijn eigen wiel uit, toen gemeenten hun eigen websites gingen bouwen en vorm gingen geven. Gelukkig kwamen er al snel samenwerkingsinitiatieven zoals in 2001, toen Stichting Stedenlink als netwerk van 12 gemeenten werd opgericht. Het netwerk heeft wethouders als bestuursleden en is gefocusseerd om innovatie te bundelen. Vanaf 2009 is de Digitale Steden Agenda actief die zich succesvol richt op digitale initiatieven bij lokale overheden.

Digitale Agenda 2020

De algemene ledenvergadering van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft november 2014 de VNG opdracht gegeven een collectieve aanpak uit te werken op het gebied van dienstverlening en informatiebeleid van alle 390 Nederlandse gemeenten. ‘Eindelijk…’ zou je kunnen zeggen, want zoveel verschilt immers de ene gemeente niet van de andere gemeente wat betreft zijn dienstverleningsprocessen. Natuurlijk hebben lokale gemeenteraden invloed op allerhande regels en uitvoeringsvarianten, maar in de praktijk is het grootste deel van de dienstverlening vergelijkbaar en dus uitwisselbaar.

Dit heeft geleid tot de Digitale Agenda 2020, een collectieve, strategische, digitale agenda voor alle gemeenten in Nederland waar een budget van 10 miljoen euro voor is uitgetrokken. De VNG en KING – het Kwaliteits Instituut Nederlandse Gemeenten – ondersteunen de gemeenten bij het opzetten en uitvoeren van collectieve projecten en initieert projecten om dienstverleningsprocessen te standaardiseren. Denk bijvoorbeeld aan het uitgeven van rijbewijzen, parkeervergunningen en allerlei diensten in het sociale domein.

Smart Cities

In november 2013 is het initiatief NL-Smart-Cities gestart, waarbij de initiatiefnemers het concept Smart Cities als kans zien om maatschappelijke opgaven in stedelijke gebieden aan te pakken en de economische concurrentiekracht te vergroten. Men ziet de explosieve groei in stedelijke regio’s als een belangrijke drijver om de ontwikkeling in lokale informatie- en communicatietechniek te sturen en te gebruiken om lokale vraagstukken zoals congestie, vergrijzing, armoede, leegstand, slechte luchtkwaliteit en gespannen sociale verhoudingen op te lossen.

Het begrip Smart Cities is een eigen leven gaan leiden, waarbij soms ook de burgers zeer ‘smart’ hun eigen belangen gaan behartigen. Soms zijn het eerder slimme burgers dan slimme bestuurders die het stempel smart op de samenleving drukken. Want ook de burger wordt assertiever, gebruikt zijn digitale stad en buurt via sociale media om zich te organiseren. Buurtgroepen bestaan uit actieve buurtbewoners, die meer invloed op hun eigen leefomgeving willen uitoefenen. Een nieuwe digitale democratie dient zich aan.

De nieuwe democratie

In tal van gemeenten zijn er voorbeelden van nieuwe democratie. Soms omdat bestuurders actief betrokken zijn, soms omdat bevlogen buurtbewoners maatschappelijke uitdagingen willen aanpakken. Een veelheid aan nieuwe democratie dient zich aan: burgerbegroting, e-democratie, wijkdemocratie en gebruik van open data. Het initiatief komt meer en meer bij de bewoners te liggen. De afgelopen eeuwen zijn bestuur en democratie verstatelijkt, maar daar is een ommekeer gaande. En de digitale stad is daar sterk debet aan.

Het primaat komt meer en meer bij de bewoners te liggen. De digitale stad biedt hen de mogelijkheid zich intiemer als buurt en bewoner met de regie van het bestuur bezig te houden. Dat is de mooiste belofte van de digitale stad: de stad weer echt voor de bewoners en buurten maken. Actief en open mee kunnen denken en bijdragen in alle fasen van de beleidscyclus van initiatief, besluitvorming, uitvoering, controle en leren.

Digitaal Kiesrecht

Bijna honderd jaar geleden is in 1919 het algemene kiesrecht ingevoerd. In het komende eeuwfeest in 2019 kunnen burgers, straten, buurten, dorpen en steden zich bottom-up uitspreken via de nieuwe digitale infrastructuur. De digitale stad is de basis van onze maatschappij voor de komende decennia. Participatieve democratie en representatieve democratie komen eindelijk digitaal bij elkaar. Er wordt hoog opgegeven over burgerparticipatie, samenwerking, maatschappelijke initiatieven en de doe-democratie. Maar zonder digitale stad en dorp zal dit niet lukken.

Daarom is het zo belangrijk dat een eenduidig infrastructuurplatform voor alle Nederlandse gemeenten tot stand komt. Waar iedere burger zijn gemeentelijke informatie en diensten kan afnemen; waar elke ondernemer digitaal met zijn gemeente kan communiceren. Waar iedereen digitaal kan meepraten en meestemmen. Democratie van onderaf: ongeveer 150 lokale partijen hebben zich intussen gebundeld om niet alleen in provincies maar ook Den Haag sterk te staan. Thorbecke zou de digitale stad best leuk hebben gevonden…

*)  Van 7 – 10 Juni neemt EMC deel aan het Smart City Event in Amsterdam waar we onze betrokkenheid en ervaringen op het gebied van digitale steden wereldwijd presenteren.