Betaalt een robot belasting?

Tegenwoordig zijn tractoren volledig geautomatiseerd en kunnen zij zelfstandig over het land rijden. Met GPS weten de tractoren precies waar ze zijn en wat ze moeten uitvoeren: ‘precision farming’ wordt dat ook wel genoemd. Zelfs grondmonsters worden automatisch genomen om actueel de status van de grond op elk gebied van de akkers te kennen. De boerderij is bijna volledig geautomatiseerd.

Dagelijks brood
Wat als die geautomatiseerde tractor straks het graan zaait, zorg draagt voor mest en water en tenslotte het graan oogst. Dat vervolgens vrachtwagens zonder chauffeur het graan naar de bakkerijen rijden, waar geautomatiseerd het graan wordt gemalen, brood wordt gemaakt en gebakken. Vervolgens brengen chauffeurloze bestelbusjes het brood bij ons langs. Dan is de uitdrukking ‘werken voor je dagelijkse brood’ wel een beetje achterhaald.

Toch is dat de weg die we ooit zijn ingeslagen en almaar verder bewandelen. Steeds minder menselijke arbeid is nodig om ons te voorzien van al onze behoeften en voorzieningen. Een mooie ontwikkeling, want dan houden we persoonlijk meer tijd over om leuke dingen te doen. Geautomatiseerde ‘slaven’ zorgen dat het ons aan niets ontbreekt en zorgen voor een heerlijke welvaart.

Belasting Toegevoegde Waarde
Met de komst van betaalbaar 3D-printen kunnen we thuis steeds meer producten zelf maken, mits we de juiste grondstoffen in huis hebben. Ik was laatst op een beurs waar 3D-printers de meest uiteenlopende producten maakten, van kunststof tot metaal, van chocolade tot keramiek en zelfs tot vlees aan toe. Dat laatste is dan een ‘vleesachtige’ basisstof waarmee je allerhande hamburgers kunt ‘printen’.

De 3D printer levert je dan thuis veel toegevoegde waarde waarover je echter geen BTW meer hoeft te betalen, zoals bij goederen geproduceerd in een fabriek en via de retail door jou gekocht. De 3D-printer is immers jouw eigendom, daar is ooit al BTW over betaald. Dat geldt ook voor de zonnepanelen op mijn dak, de waterpomp in mijn tuin en de warmtepomp die warmte levert. Hoe zelfvoorzienender ik wordt, des te minder heb ik te maken met belastingsystemen die de handel van goederen en energie belasten. Die toegevoegde waarde voeg ik zelf wel toe.

Zonder loon, geen loonbelasting
Als alles geautomatiseerd is, hoe wordt dan belasting geheven? Dat is een interessante vraag. Immers een robot betaalt geen loonbelasting. Als robots mijn huis en kantoor gaan schoonhouden, is dat het einde van de schoonmaakbranche. En ik betaal over zo’n robot belasting bij de aanschaf en dat is het dan. Zelfvoorzienendheid is dus wel een bedreiging voor ons huidige belastingsysteem.

Nu is dat geen probleem, want elke industriële periode kent zijn eigen nieuwe belastingmaatregelen. De bekende BTW is pas eind jaren zestig ingevoerd toen we steeds meer goederen via retail-processen gingen aanschaffen. In plaats van zelf je taart te bakken, gingen we de taart kant en klaar kopen. Elke overheid heeft een methode nodig om inkomsten te genereren om publieke taken uit te voeren, alleen het type belastingheffing kan in de loop der tijd wel veranderen.

Bezit belasten
In het verleden werd voornamelijk belasting geheven op het bezit van mensen. Hoe meer je bezat, hoe meer belasting je betaalde. In het oude Rome kon slavenarbeid niet goed worden belast, dus werd belasting geheven op alles wat men bezat, van grond en huizen, tot veestapels, geld en . . . het ‘aantal’ slaven dat men bezat.

In sommige artikelen wordt wel eens gesuggereerd dat we wellicht met mechanische en geautomatiseerde slaven die kant op moeten gaan om belasting te heffen. Die opinie is dat het zelfs eerlijker zou zijn, omdat je wordt belast op de luxe om je heen. Hoe mooier en geautomatiseerder je leven is ingericht, hoe meer je belastingtechnisch bijdraagt aan de maatschappij.

Het hoort bij een internationale discussie over het verschil tussen robots en migranten: robots betalen geen belasting en stemmen niet, migranten wel. Moeten we in plaats van vergaand te automatiseren dan niet liever – goed geregeld – migranten toelaten, zoals Canada dat bijvoorbeeld doet? Dat land bepaalt elk jaar aan welke arbeidskrachten behoefte is en bepaalt daarmee de maximale immigratie voor banen die wel nodig zijn maar (nog) niet te automatiseren zijn.

Robots belasten
In een ontwerpmotie van het Europese parlement is een aanbeveling geschreven voor belasting op robotarbeid. In hotels en restaurants zouden robots veel arbeid gaan vervangen en daar zou een vervangend belastingsysteem voor moeten worden ontwikkeld. Elektronische ‘personen’ zouden dan ook belastingplichtig worden. Nu heeft Minister Asscher aangegeven niets te zien in robotbelasting, net zoals de economen Willem Vermeend en Rick van der Ploeg.

Bij de vakbonden is de discussie over het verschuiven van menselijke arbeid naar automatisering heftig gaande, zoals bijvoorbeeld in de traditionele havens. Menselijke havenarbeid is de afgelopen decennia grotendeels verdwenen. Enerzijds geen groot gemis omdat het nu eenmaal niet het prettigste werk was, anderzijds moeten we voor die mensen wel ander werk vinden. Als dat er niet is, creëert dat een groter probleem dan het oplost. Eerder heb ik wel geschreven over de logica van een basisloon voor iedereen, maar dat zal in onze politieke polder denk ik niet snel worden gerealiseerd. Hoeveel (toekomstige) problemen het ook oplost.

Collectiviseren van productiemiddelen
De Amerikaanse econoom Richard Freeman pleit voor een stelsel waar werkenden een deel van het eigendom krijgen, en dus van de voortvloeiende winst van de robots die hun eigen werk overnemen. Hij stelt dat ‘zonder aandeel in het eigendom, de werkende tot de horigen worden die voor de robotheersers werken’.

Zijn idee is wat meer communistisch van aard en stelt het gedeeltelijk collectiviseren van productiemiddelen voor. Maar dat druist wel tegen de reden in waarom ondernemers robots aanschaffen: niet om de werknemers te helpen, maar om hen te vervangen door kapitaalgoederen waarmee zij efficiënter kunnen produceren.

Basisinkomen en inkomstenbelasting
Op 25 oktober 2016 is het burgerinitiatief Basisinkomen met 60.000 ondertekenaars aan de Tweede kamer overhandigd. Daarbij stellen de initiatiefnemers Leon Segers en Frank Scholten dat bij een basisinkomen ook de inkomstenbelasting zou moeten worden afgeschaft, omdat die niet meer zou functioneren.

Elke nieuwe technologie gedreven Kondratieff-golf zorgt voor een nieuwe economische inrichting van onze maatschappij, met een daarbij passend belastingsysteem. Dat gaat al eeuwen zo en zal nu niet anders zijn. We hebben maatschappelijk nog heel wat te veranderen om de snel voortgaande automatisering de baas te worden. In de gepubliceerde partijprogramma’s lees ik over dit soort toekomstvisies tot nog toe helaas bedroevend weinig.

Door: Hans Timmerman, CTO Dell EMC Nederland