Bitcoin is meer dan een munteenheid

We kennen Bitcoin voornamelijk als de favoriete munteenheid van hackers en ander cybergespuis. Grote ransomware-aanvallen zoals Wannacry en recent Petya hebben meestal wel een of andere bitcoin wallet waar het losgeld naartoe moet. Maar de munteenheid is veel meer dan dat. Hoe werkt dat? Een gidsje.

'Cryptocurrencies' als Bitcoin en Ethereum namen de laatste maanden pijlsnel in waarde toe en worden zo lucratief voor de meer stoutmoedige speculanten. Tegelijk worden de munten al eens slachtoffer van spectaculaire overvallen, waarbij miljoenen worden buitgemaakt. Tijd voor een overzicht van alles wat u wilde weten over blockchain en bitcoin, maar niet durfde vragen.

Wat is Bitcoin precies?

Bitcoin werd in 2009 ontworpen als een gedecentraliseerde betalingsmethode die overdracht van waarde op het internet makkelijker moest maken. De munteenheid is dus niet, zoals pakweg de euro of de dollar, gelinkt aan een geografische staat. Er is ook geen specifieke instelling die de controle houdt over Bitcoin. In plaats daarvan kan iedereen met een computer en de juiste software zelf alle transacties nakijken. Het wordt door voorstanders vaak gezien als een 'onhackbare' munt, veiliger dan staatsgeld, net omdat transacties transparant zijn en er bijvoorbeeld geen bankmedewerker is die stiekem geld van je rekening kan stelen. Het systeem is van de hand van ene Satoshi Nakamoto, het pseudoniem van persoon of groep met vermoedelijke cryptografische achtergrond.

Hoe werkt het?

Geld is een sociale afspraak. Dat is het vrij simpele principe waarop de bijzonder complexe munt is gebaseerd. Dat gaat zo: de enige reden waarom je voor een stuk van twee euro bij het café om de hoek een koffietje kan krijgen, is omdat we met zijn allen besloten hebben dat dat muntstuk zoveel waard is. Wij (of toch velen onder ons) vertrouwen de euro omdat hij ondersteund wordt door overheden. Bitcoin trekt dat principe van vertrouwen door naar een groep mensen die allemaal toegang hebben tot dezelfde database van transacties. In een van de betere verklaringsfilmpjes over Bitcoin wordt het proces als volgt uitgelegd: koopt A een koffietje bij B, en betaalt hij in bitcoins, dan wordt er in de database twee euro aan bitcoin van de rekening van A afgetrokken, en op de rekening van B opgeteld. De waarde van één koffie. Die afspraak werkt zolang A en B vertrouwen hebben in het systeem.

Om dat vertrouwen te ondersteunen, kan elke bitcoingebruiker een kopie van de database downloaden waarin alle transacties staan. Zo kan B checken of A wel genoeg geld op zijn rekenng heeft, voor ie dat koffietje overhandigt. Dat betekent dus, jawel, dat elke bitcoingebruiker kan zien hoeveel de andere gebruikers aan bitcoins hebben en welke transacties er gebeuren.

Hoe gebeuren transacties?

Omdat iedereen zijn eigen kopie van de database bezit, komt een transactie erop neer dat A en B (die van de koffie daarnet) de boodschap rondsturen dat er geld is overgemaakt. Om te zorgen dat vervolgens niemand probeert te frauderen, heeft Bitcoin de blockchain uitgevonden.

Het komt, zwaar vereenvoudigd, hierop neer: eens een hoeveelheid transacties is gebeurd, worden die samengevoegd in een 'block' en versleuteld met een hash. Het is hier dat de 'crypto' van cryptocurrency op de proppen komt. De hash is een mathematisch bijzonder moeilijk te ontcijferen sleutel, die wordt berekend op basis van de verschillende transacties in het blok. Als extra veiligheid wordt elke hash ook gebaseerd op de vorige blok uit de keten of 'chain'. Als er één of meer transacties in een blok achteraf worden veranderd, dan klopt de hash dus niet meer, en als een heel blok wordt vervangen, dan klopt de ketting niet meer. Een van de gevolgen hiervan is dat transacties, in principe, niet kunnen worden teruggedraaid.

Hoe kom ik zelf aan bitcoins?

Om bitcoins te gebruiken heb je een online portefeuille nodig, een 'wallet'. Bij die wallet zit een unieke reeks cijfers en letters, een 'key' of sleutel, die gebruikt wordt om te identificeren dat het jouw wallet is, en dat het geld erin jouw geld is. Die key kan je in principe op een geel plakbriefje schrijven, of je houdt hem bij op een beveiligde harde schijf. De meeste niet-professionele gebruikers laten hun wallet achter bij een online dienst die alles netjes voor hen beheert (een beetje zoals een bank). Voorbeelden zijn My Wallet of Coinbase . Dezelfde diensten laten je meestal ook bitcoins aankopen om online betalingen te doen, zoals je bij de bank dollars gaat omwisselen voor je vakantie.

Hoe delf ik zelf bitcoins?

Wie geen bitcoins wilt kopen, kan ze ook 'verdienen'. Om het systeem een zekere stabiliteit te geven, wordt er elke dag een hoeveelheid bitcoins uitgegeven, die mettertijd steeds kleiner wordt, tot ze helemaal stopt. Die bitcoins komen in circulatie zodra ze 'gedelfd' zijn. Het delven of 'minen' van bitcoins heeft bijzonder weinig te maken met ertsen en alles met computerkracht. Delvers houden het systeem in stand door bijvoorbeeld de transacties in de database te controleren of de hash van een block te berekenen. Dat vereist een hoop computerkracht, en voor hun werk worden de 'miners' betaald met een (piepkleine) hoeveelheid van die nieuwe bitcoins.

Hoeveel kost een bitcoin?

De waarde van bitcoin is bijzonder onstabiel. Het is op dit moment dan ook een wereld van speculanten. Op 12 juni van dit jaar bereikte de markt een hoogtepunt, toen was één bitcoin omgerekend 2.975 dollar waard. Eind 2017 steeg de waarde ver boven 10.000 dollar. De koers schommelt echter hevig. Ter vergelijking: bij de lancering in 2009 kon je nog 5.000 bitcoins kopen voor een schappelijke 27 dollar.

Is Bitcoin echt onhackbaar?

Technisch gezien is het niet volledig onmogelijk om de database te veranderen. Maar de hele handel met alle transacties zit, weet u nog, bij een groot deel van de gebruikers en wordt constant gecheckt. Door de manier waarop de hash wordt berekend, moet degene die een block wilt veranderen, zelfs als die maar enkele dagen of weken oud is, meteen de hele ketting mee aanpassen en dat vereist bijzonder veel computerkracht. Genoeg ook om de aanpassingen meteen naar alle gebruikers (of toch minstens de meerderheid van de gebruikers) over te schrijven. Zo'n procedure zou meer computerkracht vereisen dan momenteel mogelijk is, en een operatie van die grootte zou ook bijzonder moeilijk te verbergen zijn op het netwerk.

Toch worden er bitcoins gestolen. Hoe gaat dat dan?

Ondanks de 'onhackbare' waarde van blockchain, zijn hackers al met miljoenen dollars aan bitcoin aan de haal gegaan. Hoe doen ze dat dan? Niet door blocks aan te passen. Meestal gebeurt dat heel ouderwets door portefeuilles te stelen. Specifiek, de sleutels van andermans bitcoin wallet. Zoals eerder gemeld, worden die keys vaak bewaard in een gespecialiseerde online dienst, en laat die diensten nu al eens het slachtoffer worden van een cybercrimineel. Als iemand de database met sleutels kan bemachtigen, is het in principe niet moeilijk om de bijhorende wallets leeg te halen. En er is geen weg terug. In blockchain is een transactie permanent, weet u nog, want ze wordt bijna meteen versleuteld in de ketting.

Als bitcointransacties zo transparant zijn, waarom gebruiken criminelen ze dan?

Ransomware gebruikt vaak bitcoin wallets waar slachtoffers hun losgeld naartoe moeten schrijven. Gek, gezien iedereen die in het oog kan houden. Je zou je ook kunnen afvragen waarom die bitcoindieven niet meteen bij de lurven worden gevat. Maar het is niet omdat je weet welke bitcoin wallet gebruikt wordt, dat je daar ook een identiteit op kunt plakken. Bitcoin wallets aanmaken vereist geen identiteitskaart, zoals dat bij bankrekeningen het geval is. Wie de blockchain in het oog houdt, kan dus zien wanneer, pakweg, de wallets van de Wannacry-hackers werden leeggehaald maar weet nog niet wie daarachter zit. Hoewel dat mits enige expertise misschien nog wel te traceren valt (vooral wanneer je die bitcoins wilt omruilen voor traditioneel geld, of er goederen mee gaat kopen), is er bovendien nog zoiets als een 'witwasdienst'. Zogeheten 'mixer'-diensten nemen een hoeveelheid 'vuile' bitcoins aan en gaan ze in stukjes delen en rondsturen via een veelvoud aan transacties. Ze vermengen die ook nog eens met legitieme transacties, tot het spoor uitgewist is. De gestolen bitcoins droppen ze uiteindelijk proper gewassen in de 'echte' wallet van de klant. Het zal je niet verbazen dat die mixers voornamelijk vanop het anonimiserende Tor-netwerk werken en dus zelf ook al lastig te traceren zijn.

Is Bitcoin de enige blockchaindienst?

Neen. Er zijn al enkele alternatieve munteenheden op de markt, waaronder Litecoin en Dogecoin. Bovendien kreeg de blockchaintechnologie, met zijn extra beveiliging en transparantie, al snel navolging. Volgens de voorstanders zou je blockchain kunnen gebruiken voor eender welk systeem waar nu een centrale gegevensbank of archief voor nodig is: eigendomsbewijzen, maar ook bijvoorbeeld online identiteiten. Een voorbeeld: de eigendomsakte van je huis. Die wordt nu ergens bij je thuis bewaard, en de stad of het land waar je huis staat, of de notaris, geldt als extra beheerder. Als je je akte kwijtspeelt dan kan je bij hen een kopie gaan vragen. Maar als iedereen een transparante database van alle huiseigenaars kan inzien, zou je die database net zo goed als eigendomsbewijs kunnen gebruiken, zonder al het gedoe met papieren kopieën, en met veel minder 'single points of failure' (in het zeer pijnlijke geval dat zowel het Kadaster als het kantoor van de notaris afbrandt, we zeggen maar wat).

Een boeiend voorbeeld van zo'n blockchaindienst is alvast Ethereum, dat de blockchain gebruikt om een soort globale, gedecentraliseerde computer te bouwen. In plaats van digitaal geld werkt Ethereum met 'slimme contracten' waardoor het meer mogelijkheden biedt dan Bitcoin. Simpel gezegd: het is programmeerbaar geld. In plaats van 500 euro aan bitcoin te sturen, kan je met Ethereum bijvoorbeeld 'als-dan' voorwaarden toevoegen. "Als mijn rekening onder de 20 euro gaat, stuur dan 500 euro" of nog boeiender, "Stuur 200.000 euro wanneer het contract voor verkoop van mijn huis ondertekend is". Een systeem waar nu een notaris en bankencheques voor nodig zijn, zou zo meteen ook zonder tussenpersoon kunnen werken.

In samenwerking met Datanews