Innovatie is relevant blijven

“Economische ontwikkelingen die ervoor zorgen dat je relevant blijft in de wereldeconomie, dàt is innovatie” zegt Michiel Steltman, directeur van de Stichting Digitale Infrastructuur Nederland (DINL). “Het gaat erom dat je als bedrijf, en als land, mee kunt blijven doen met de grote verschuivingen die plaatsvinden. Want veel klassieke businessmodellen zijn digitaal geworden.”

Steltman onderscheidt twee vormen van innovatie: automatisering en digitalisering. “Automatisering is hetzelfde doen wat je al deed, maar dan sneller, goedkoper en efficiënter door gebruik te maken van digitale technologie. “Bij digitalisering daarentegen gaat het erom dat je ook dingen doet die voorheen niet mogelijk waren.” Door gebruik te maken van data en het internet. “Een reisbureau met een website in plaats van een brochure doet nog steeds hetzelfde, maar dan met de computer. Dat is automatisering.”

Disruptie

“Maar een bedrijf als Booking.com heeft een heel nieuw businessmodel gecreëerd met internet. Want Booking.com is geen reisbureau, het is een marktplaats met een fundamenteel ander model. Zodra je live bent kunnen miljarden mensen je digitale dienst gebruiken. Platforms zijn daarom goede voorbeelden van digitalisering. Dàt is echte innovatie. Die leidt ook tot disruptie.”

De term “disruptie” lijkt op het eerste gezicht een hypewoord. Maar het thema is nog net zo actueel als 100 jaar geleden. Disruptie is volgens Steltman een economisch dilemma dat terug te voeren is tot de theorie van de econoom Joseph Schumpeter, die innovatie beschreef als creatieve destructie. “Kort gezegd: Je kunt alleen nieuwe dingen doen als je ook accepteert dat oude dingen gaan verdwijnen. Voor bedrijven is het de kunst om dat te overleven. Dus niet alleen iets met de computer doen, maar een nieuw digitaal businessmodel ontwikkelen omdat je je oude business anders onvermijdelijk kwijtraakt aan iemand die het wel doet.”

Complexer

Om het nog complexer te maken loopt daar ook de innovatie in de IT sector zelf doorheen. ‘De digitale wereld is de oorzaak van die disruptie, maar maakt tegelijkertijd zelf ook deze disruptie door. Aanvankelijk kocht je zelf computers en software, totdat die vervangen moesten worden. Vervolgens kwamen datacenters, waarbij je de software kon huren, en de computers gebruikt werden voor toegang tot die datacenters. Dat werd de cloud.”

“En die cloud zorgt voor disruptie bij klassieke IT-bedrijven, want ook zij hebben te maken met dat nieuwe business model en de compleet andere besturing die daar bij hoort. Waar je in de oude wereld projectmatig werkte blijven de ontwikkelingen nu continu doorgaan. Je koopt niet eenmalig iets zonder dat het verandert, maar software verandert voortdurend. Je klanten verwachten dat het steeds veilig, bijgewerkt en nieuw blijft. Dat is voor aanbieders een ingrijpende verandering.”

Realiteit

Daarom is het volgens Steltman belangrijk dat digitale activiteiten aansluiten op de realiteit van de digitale wereld, met trends als benutten van je data, shared infrastructuur en een pay-per-use afrekenmodel. Tegelijkertijd vraagt dit om een andere bedrijfscultuur, omdat de ontwikkeling nooit af is, iedere dag moet er gewerkt worden om relevant, veilig en up-to-date te blijven.

Dit sluit ook aan op de trend van ‘permissieloze innovatie’. “Vroeger had je een R&D-afdeling die op basis van grote projecten aan de slag ging. Nu heb je met internet de mogelijkheid om allerlei slimme bestaande technologieën en data te combineren tot iets nieuws. Kijk naar de manier waarop Uber is ontstaan, die hebben bestaande zaken bij elkaar gebracht om een nieuw businessmodel te ontwikkelen dat zorgde voor zo’n disruptie.”

Connectie

“Allerlei technologie en data is dankzij de connectie met internet voorhanden. Daar kun je met één computer bij, zonder dat je daar de deur voor uit hoeft kun je in je eentje een heel nieuw businessmodel maken dat in potentie de wereld kan veranderen. Dat is permissieloze innovatie, je hebt geen toestemming of vergunningen nodig, je kunt het heel laagdrempelig doen. Een startup kan snel uitgroeien tot wereldleider.”

De kansen zijn hierdoor groot, maar het zorgt ook voor bedreigingen, want in theorie kan iedereen het. “Dat is een enorme uitdaging voor bestaande bedrijven. Want maar een klein deel van de bedrijven is ertoe in staat. Microsoft is daarvan een goed voorbeeld, dat heeft in zijn bestaansgeschiedenis een paar keer zijn model volledig, en met succes, veranderd.”

Huzarenstukje

“Van een consumer- en desktopbedrijf is het een enterprise bedrijf geworden. En van enterprise, client-serverbedrijf is het een cloudbedrijf geworden. Dat is twee keer een radicale verandering van de cultuur en het businessmodel geweest. Dat is een huzarenstukje dat maar weinig bedrijven met succes kunnen. Want het slechte nieuws van creatieve destructie is dat maar weinig bedrijven het redden.”

“In praktijk zie je dat veel bedrijven willen innoveren door te automatiseren. Ze maken er bijvoorbeeld een app naast en gaan met digitale middelen doen wat ze altijd al deden. Weliswaar slimmer en sneller, maar dat is niet genoeg voor de lange termijn. Ze zouden moeten beginnen met de waarde van hun data te benutten en AI in te zetten. Daar kan vrijwel elk bedrijf veel nieuwe dingen mee doen”

Uitdaging

Ook voor de overheid vormt innovatie een uitdaging. “De overheid wil dat bedrijven innoveren. Die ambitie is er. Er is een digitaliseringsagenda voor het brede bedrijfsleven, die zit op zich goed in elkaar. Tegelijkertijd moet ook de overheid zelf digitaliseren. Maar we zien dat die nog niet de slag naar echte digitalisering maakt, het is voorlopig nog de ouderwetse overheid met een website. Echte innovatie betekent dat er fundamenteel andere interacties moeten ontstaan met burgers en bedrijven, en de acceptatie dat er ook overheidsbanen gaan verdwijnen. Dat is die destructieve kant van innovatie. Met open data, en API’s, kan een nieuwe markt ontstaan voor toepassingen op basis van overheidsdata. Dat is echte innovatie die meteen ook het bedrijfsleven stimuleert.”

“Maar vooralsnog richt het beleid van de overheid zich sterk op bedreigingen. Dat zet zelfs een rem op digitalisering, kijk naar het plan voor een digitax. En de angst voor AI, die al tot regels kan leiden, voordat het überhaupt wordt gebruikt. Er bestaat dus een risico dat de overheid te snel op de rem trapt. Daar maak ik me wel eens zorgen over, want er wordt wel heel veel politieke aandacht besteed aan die angsten en zorgen, en veel minder aan de knelpunten die de echte innovatie in de weg gaan staan.”

Actie

Dat vraagt ook om investeringen. “Want ondanks alle ambitie ontbreekt in de innovatieagenda van het kabinet een serieuze financiële paragraaf. Dat laat de overheid volledig aan de markt over, terwijl digitalisering toch een nationaal economisch belang is. Ook daarmee haal je het tempo uit innovatie. Beter is het wegnemen van de knelpunten die er zijn, niet alleen te hopen dat het wel goedkomt. Investeren in weerbaarheid, de privaat-publieke samenwerkingen die langdurige resultaten opleveren, en wegnemen van knelpunten in de digitale infrastructuur voordat ze een probleem gaan vormen. De overheid moet ook gericht actie ondernemen om innovatie mogelijk te maken.”