VPRO Tegenlicht belicht De grote dataroof

Harvard-professor Shoshana Zuboff schreef een monumentaal boek over de nieuwe economische orde:The Age of Surveillance Capitalism. In deze uitzending van VPRO Tegenlicht trekt Zuboff de sluiers weg van Google en Facebook, en onthult zevolgens de VPRO een genadeloze nieuwe fase van het kapitalisme waarin niet natuurlijke hulpbronnen, maar de burger zelf als grondstof fungeert. Hoe kunnen burgers de zeggenschap over hun data terugkrijgen?

Het is 2000 en de dot.com-crisis heeft diepe wonden geslagen. Zal de startup Google het knappen van de internetbubbel overleven? Oprichters Larry Page en Sergey Brin zitten met de handen in het haar. En dan, bij toeval, ontdekt Google dat de ‘restdata’ die mensen achterlaten bij hun zoekopdrachten op het internet zeer waardevol en verhandelbaar zijn. Deze restdata kunnen namelijk worden gebruikt om het gedrag van de internetgebruiker te voorspellen. Internet-advertenties kunnen zo heel doelgericht en effectief worden ingezet. Een compleet nieuw businessmodel ziet het levenslicht: ‘surveillance capitalism.’

Andere technologiebedrijven als Facebook en Amazon nemen het model al snel over. Zoveel mogelijk data registreren is het devies. Niet de data die je opgeeft wanneer je een bestelling doet bij een webwinkel, of de inlogdata van je Facebookpagina, maar juist de ‘ruis’ daaromheen, alle data die je onbewust prijsgeeft: je likes, surfgedrag, contacten, tijd die je op een webpagina doorbrengt etc. Al die informatie wordt systematisch verzameld en gebruikt om jouw gedrag te voorspellen. Via zoekopdrachten, social media, cookies en de locatievoorziening op je apparaat weten de techreuzen precies waar je uithangt, wat je doet en wat je bezighoudt - op elk moment van de dag. Deze data zijn miljarden waard en vormen de grondstof van een nieuwe economie. Terwijl de winsten stijgen trekken de techgiganten van Silicon Valley steeds meer macht naar zich toe. Intussen wordt de democratie uitgehold en de ongelijkheid in de wereld verder vergroot, aldus Zuboff.

Hoe heeft het zover kunnen komen? Wat zijn de alternatieven? Met Zuboff verkennen we hoe dit parasitaire economische model ons dagelijkse leven steeds verder infiltreert. Van surfgedrag tot Internet-of-Things-toepassingen als zelfrijdende auto’s en slimme thermostaten. Kunnen samenleving en politiek nog een vuist maken tegen deze grote dataroof? Volgens Zuboff is het hoog tijd dat de burger zich ontdoet van het juk van ‘surveillance capitalism.’

Regie: Roland Duong