STT Technologie Kieswijzer: Overheid kan grip vergroten op de digitale transitie

Terwijl politieke partijen felle discussies voeren over het formatieproces, behandelt de Eerste Kamer een wet waarmee organisaties nog eenvoudiger data kunnen uitwisselen. Ligt een nieuwe toeslagenaffaire op de loer? Vandaag publiceert Stichting Toekomstbeeld der Techniek de resultaten van de Technologie Kieswijzer. De uitkomsten zijn duidelijk: de verregaande impact van technologie vraagt om véél serieuzere, structurele politieke aandacht.

De Nederlandse politiek lijkt onvoldoende doordrongen van de rol van technologie in de toeslagenaffaire. Op de dag dat het rapport ‘Ongekend Onrecht’ van de parlementaire ondervraging kinderopvangtoeslag werd gepubliceerd, werd in de Tweede Kamer de Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (WGS) aangenomen. Door de nieuwe wet kunnen publieke en private organisaties samenwerkingen aangaan om datagegevens met elkaar te delen. Opnieuw onder het mom van fraudebestrijding. Maar als de toeslagenaffaire ons iets heeft geleerd, is het wel dat de toch al kwetsbare groepen in de samenleving de dupe worden van een datagedreven fraudejacht.

Politieke verantwoordelijkheid
De politiek neemt momenteel te weinig verantwoordelijkheid voor de impact van digitale technologieën op onze samenleving. Dit blijkt uit analyses van de resultaten van de Technologie Kieswijzer, die bijna 30.000 Nederlanders invulden. De grote hamvraag is: hoe moet de digitale transitie in goede banen geleid worden? De meeste politieke partijen willen met name de vaardigheden en middelen van nationale toezichthouders versterken. Dus niet zozeer meer verantwoordelijkheid voor de overheid, maar eerder ‘outsourcing’. Gebruikers van de Technologie Kieswijzer kijken daar anders tegenaan: 40% kiest voor een Minister voor Digitale Zaken versus 23% voor het versterken van nationale toezichthouders. Veel gebruikers geven dus de voorkeur aan het ‘intern oplossen’ van de problemen en actievere overheidsinvloed.

Een vergelijkbare afweging speelt bij de vraag hoe de overheid de digitale dienstverlening het best kan verbeteren. Voldoende kennis van ICT en digitalisering is een hekel punt in de Tweede Kamer. Dat is geen geheim. Toch pleit geen enkele partij ervoor om de digitale vaardigheden en ICT-kennis van ambtenaren en politici te vergroten. Partijen zien verbetering vooral in het werken met toegankelijke en transparante systemen. Niet iedereen heeft vertrouwen in deze aanpak. Relatief veel gebruikers kiezen juist voor het vergroten van de digitale vaardigheden en ICT-kennis van ambtenaren en politici (1 op de 4). Zij lijken te redeneren dat de overheid zonder voldoende digitale kennis geen transparante systemen kan realiseren.

Roep om transparantie
‘Burgerinspraak’ is voor veel partijen een populair standpunt. Een verrassend signaal voor de politiek: bij veel gebruikers van de Technologie Kieswijzer scoort burgerinspraak opvallend laag. Standpunten over burgerparticipatie, inspraak van burgers en een directe democratie worden weinig gekozen. Hetzelfde geldt voor het beheren van je eigen data. De meeste partijen willen burgers hun eigen data laten beheren en de verantwoordelijkheid dus ook bij burgers leggen. Nog geen 27% van de gebruikers van de Technologie Kieswijzer kiest hiervoor.

Interessant is dat veel gebruikers eerder behoefte hebben aan inzicht en transparantie, in plaats van meer inspraak. Zoals het stimuleren van digitaal burgerschap in het onderwijs, meer transparantie bij politieke advertenties en meer mediawijsheid ten aanzien van desinformatie. Met name leeftijd blijkt een belangrijke rol te spelen. Uit verdiepende analyses volgt dat jongeren (tot en met 35 jaar) in verhouding meer inzicht en transparantie belangrijker vinden. Ouderen (vanaf 36 jaar) zijn juist vaker gericht op meer burgerinspraak. Het feit dat bij jongeren democratie laag scoort als belangrijk thema (plek 10) versterkt dit. Bij ouderen staat dit thema veel hoger, in de leeftijd vanaf 68 jaar zelfs op plek 1. Het omgekeerde zie je bij nepnieuws. Bij jongeren scoort dit thema relatief hoog (plek 4) en bij ouderen opvallend laag (plek 9).

Veel serieuzere aanpak noodzakelijk
Grote datalekken, online privacyschendingen en nieuwsmanipulatie volgen elkaar momenteel in snel tempo op. Het is tijd dat de inzet en impact van digitale technologieën hoger op de politieke agenda komen. Bijna 30.000 burgers hebben zich via de Technologie Kieswijzer uitgesproken over de digitale toekomst van Nederland. De signalen zijn duidelijk: de overheid is aan zet om de digitale transitie in goede banen te leiden. Niet alleen om de uitdagingen het hoofd te bieden, maar ook om de kansen te benutten. Zo kunnen digitale technologieën volgens kiezers worden ingezet voor een efficiënter gebruik van o.a. energie en grondstoffen.
Op dit moment ontbreekt een echt breed gedragen, samenhangende visie bij de meeste politieke partijen. Wij pleiten ervoor dat partijen direct aan de slag gaan met deze visie. Een eerste slag kan al gemaakt worden door technologie als serieus onderwerp op de formatietafel te leggen. Dit dwingt partijen om zich concreter uit te spreken over dit onderwerp.

Toekomst van de democratie
Projectleider Rudy van Belkom neemt de resultaten van de Technologie Kieswijzer mee in zijn onderzoek over de impact van technologie op de toekomst van de democratie. Desinformatie krijgt een prominente plek in het onderzoek. Het beïnvloeden van de verkiezingen door manipulatie en misleidende informatie is een groeiend probleem. Uit de kieswijzer blijkt dat er met name veel behoefte is aan het tegengaan van grootschalige verspreiding van desinformatie. Rudy gaat mogelijke oplossingen verkennen, in de vorm van bijvoorbeeld een experiment of prototype.