De digitale loodgieter

Toen ik in 1983 de STT-publicatie over robots en productieautomatisering afrondde, was één van de conclusies: “… in de toekomst zal een steeds kleiner deel van de beroepsbevolking in de industrie werkzaam zijn. Een teruggang binnen tien jaar tot de helft van het aantal arbeidsuren om de huidige productie te realiseren, is niet onwaarschijnlijk.”

Die verwachting is enerzijds uitgekomen, zoals de studie ‘Het belang van de industrie in Nederland’ van het VNO-NCW in 2016 beschreef: in 1970 waren er zo’n 1,25 miljoen mensen uitgedrukt in voltijdsbanen werkzaam in de industrie, zijnde een kwart van de beroepsbevolking. In 2013 is dat teruggelopen tot minder dan 800.000, ongeveer tien procent van de beroepsbevolking. De cijfers lijken dus op de-industrialisatie te wijzen.

Industrie groeit

Maar het aardige van dit rapport is dat de arbeidsuren in de fabricage (de oude fabrieksarbeid) weliswaar zijn teruggelopen, maar de arbeid rond dat productieproces is toegenomen, zoals ontwerp en onderhoud. Zoals de schrijvers stellen: vergeleken met 1950 heeft er zelfs per saldo een stijging van het reële aandeel van de industrie in de Nederlandse economie plaatsgevonden. Anders gezegd: de productiegroei van de Nederlandse industrie is in de afgelopen zestig jaar groter geweest dan de groei van het bbp.

Een belangrijke factor die dit beeld bepaald heeft, is de (arbeids-)productiviteitsprestatie van de Nederlandse industrie. De Nederlandse industrie is namelijk bijzonder productief. De productiviteit ligt zowel qua niveau als in groei ruim boven dat van (grote delen van) de dienstensector. Deze hoge productiviteit heeft een neerwaarts effect op de prijzen. Dit is mede de reden voor het dalende nominale aandeel van de industrie in het bbp. En bij een hogere productiviteit zijn er ook minder mensen nodig voor de productie van de industrie.

Hilarische voorspellingen

In het kader van de huidige herhaalde robotdiscussie dus een aardig uitgangspunt. In 2013 voorspelden Carl Frey en Michael Osborne van de Universiteit van Oxford dat computers in twintig jaar 47 procent van alle banen in de US zouden overnemen. Ook voor Nederland zijn er dit soort profetieën gemaakt over miljoenen verdwijnende banen. Het probleem is dat je de toekomst wel kunt verkennen, maar niet kunt voorspellen. Veel voorspellingen uit vroegere tijden zijn dan ook vaak hilarisch omdat ze het geheel niet (kunnen) overzien. Ook op het gebied van energie en klimaat hebben we daar momenteel last van.

Natuurlijk zal de computer en de robot veel werk van ons kunnen overnemen. Gelukkig maar, want vaak is dat ook het vervelende en monotone werk waar computers veel beter in zijn dan wij mensen. Hoe eenvoudiger en monotoner het werk, des te makkelijker kunnen we het immers overlaten aan computers en robots. En dat is nog fijn ook, want wij mensen houden daar het minst van.

Computers of Cyborgs?

Wij zien in de science fiction altijd de cyborgs die erg op mensen lijken, maar dat is onzin. Geen enkele fabrieksrobot lijkt op een mens. Computers denken heel anders dan mensen. Wat voor de mens heel makkelijk is, zoals het besturen van een auto door een drukke stad, is voor een computer enorm complex. Anderzijds is een vliegtuig besturen via een vooraf bepaalde route waar geen tegenliggers zijn, makkelijk door een automatische piloot te doen.

Dus als we voorspellingen willen doen welke beroepen (deels) door computers kunnen worden gedaan, moeten we kijken naar welke beroepen monotone, nauwkeurige en herhaaldelijke activiteiten uitvoeren. Zo zal de chirurg die hersenoperaties uitvoert wellicht sneller ondersteuning van robots krijgen, dan de verpleegster die allerhande patiënten verzorgt en ondersteunt. En zal het repeterende accountswerk eerder door computers kunnen worden gedaan, dan de consultant die een financiële organisatie moet beoordelen. Voor het innoveren van hersenoperaties en accountancy zullen ook mensen nodig blijven. En wellicht veel meer dan we ons nu kunnen veroorloven, omdat helaas 80 procent van hun werk nog verplicht herhalend uitvoeringswerk is.

Automatisering levert werk op

In een interview met Menno Kooistra, directeur van STT Products in Tolbert, stelt deze dat de robots die hij in zijn fabriek produceert werk terughalen uit lagelonenlanden om hier in Nederland zonder personeel 24 uur per dag en zeven dagen in de week producten te kunnen produceren. We halen dus niet het lage lonen werk zelf terug, maar creëren het nieuwe werk eromheen om die automatische productie mogelijk te maken. Automatisering levert voor ons op die manier werk op.

Ik herken eenzelfde trend in de wereld van cloud-computing. We kunnen het datacenter zodanig automatiseren dat we de hulp van veel lage lonen IT-ers niet meer nodig hebben. Dus het werk dat vroeger door 60 admins moest worden uitgevoerd, kan nu door twee lokale medewerkers worden uitgevoerd. Per saldo werkgelegenheid in Nederland en helaas een ernstig probleem voor India momenteel. Daar ziet men miljoenen, eenvoudige IT-banen momenteel verdwijnen door IT-automatisering in het westen. En dat geldt niet alleen voor de IT, maar voor alle arbeid die ‘eenvoudig’ kan worden geautomatiseerd.

Digitale loodgieter

Op de arbeidsmarkt zien we (weer) de schaarste groeien op het gebied van technische banen, terwijl de werkloosheid voor andere beroepsgroepen hoog blijft. Studenten kiezen niet de opleiding waar straks werk voor is. In dit artikel wordt dat dilemma duidelijk beschreven: twee studenten, de een al voor het afstuderen de aanbieding voor een vaste baan en de ander na een jaar nog geen zicht op vast werk. Beiden hoogopgeleid, dus daar ligt het niet aan.

Maar als we onze maatschappij steeds meer mechaniseren en automatiseren, zal er rond die techniek ook (weer) steeds meer werk ontstaan. Ik noem het nieuwe beroep wel eens de digitale loodgieter. Wie komt je helpen als je met je digitale sleutel je huis niet meer in komt? Of als de slimme ijskast niet meer met je slimme huis wil communiceren? Of als je met je app je auto niet meer inkomt omdat hij je niet meer herkent? Of gehackt is? Allemaal arbeid die nog nauwelijks bestaat. En beslist niet alleen voor hoogopgeleiden, integendeel.

Digitaliseren schept kansen

Mechanisering, automatisering, robots en digitalisering scheppen enorm veel kansen voor ons als Nederland. Werk dat we – nu geautomatiseerd – terug kunnen halen uit lagelonenlanden. Nieuw werk om onze geautomatiseerde wereld in te richten en te onderhouden. Nieuwe beroepen in onze digitale maatschappij die we zelfs nog niet kunnen bedenken.

In dit artikel beschrijft men een in 24 uur 3D-geprint en gedigitaliseerd huis dat totaal zelfvoorzienend is; een initiatief van de Oekraïense start-up PassivDom. Een vorm van ‘huisnijverheid’ die de wereld van bouwen totaal op zijn kop zal zetten. En zo zit onze maatschappij vol met nieuwe ideeën en nieuw werk, maar je moet er wel voor openstaan, anders zal je het nooit vinden. Een soort serendipiteit, het vinden van het ongezochte door voorbereid te zijn het toeval of de opportuniteit te herkennen als je het tegenkomt.

Door: Hans Timmerman, CTO Dell EMC Nederland