Data, de nieuwe gouden standaard?

Enkele jaren geleden schreef ik een blog over ‘de digitale Florijn’. Hierop kreeg ik veel reacties omdat het een idee beschreef om de euro als betaalmiddel te houden maar als landseconomie een eigen digitale munt in te voeren, gekoppeld aan de euro maar als eigen munt vrij valueerbaar. Door die digitale munt als interne basis voor elk Europees land te gebruiken, was het oude idee van valuatie en devaluatie weer voorhanden om de uiteenlopende economieën van Europa wederom wat ‘losser’ te verbinden.

Digitale Euro
In PrivacyNews kwam ik afgelopen week een artikel over de digitale euro tegen. Een idee dat de ECB op dit moment uitwerkt. Het betreft hier een gegarandeerde digitale munt ‘naast’ de papieren euro die (ook) door de ECB wordt gegarandeerd. Het is in eerste instantie gericht op betaalgemak; een elektronische variant die in het digitale verkeer kan worden gebruikt. Belangrijkste element is dat de digitale munt door de centrale bank wordt gesteund en niet door een betaalrekening van een bank. Immers een bank kan altijd failliet gaan – het is tenslotte particulier geld dat zij ter beschikking stellen – maar een centrale bank nooit.

Elke huidige bankbetaling is gebaseerd op vertrouwen, het girale geld op je bankrekening is virtueel geld waarmee je een privé claim op je bank hebt. Met een digitale euro ontstaat voor het eerst in de geschiedenis digitaal publiek geld, als vervanger van het afnemend gebruik van het contante geld, het enige publieke geld van de centrale banken. Centrale banken beschouwen terecht de inwisselbaarheid van particulier naar publiek geld – en omgekeerd – als een baken van vertrouwen in een publiek geldsysteem. Door het verdwijnen van het contante geld, kan de centrale bank daardoor zijn functie continueren.

Techbedrijven
Ook maken centrale banken zich zorgen over de ontwikkelingen bij techbedrijven die eigen digitale munten willen uitbrengen. Zoals de libra van Facebook. Als libra een wereldmunt wordt, ontstaat een apart monetair systeem dat door geen enkele overheid zal worden gegarandeerd. Hoewel het enerzijds een betaalsysteem is dat zich aan overheidstoezicht kan onttrekken, is er ook een groter risico dat de waarde van zo’n particuliere munt steeds fictiever wordt. Dat brengt weer discussies teweeg om terug te gaan naar de ‘oude’ gouden standaard voor BrettonWoods, die begin jaren zeventig werd ontmanteld ten bate van de dollar. Tot 1973 kon de dollar tegen een vaste hoeveelheid goud worden ingewisseld terwijl er vaste wisselkoersen waren met andere munten.

Omdat de dollar – oorspronkelijk afkomstig van het Nederlandse woord daalder – daardoor nog dominanter werd in de wereldhandel, werd dit in feite het enige globale betaalmiddel.  Door de ontkoppeling van de goudprijs, kon de Amerikaanse centrale bank ongelimiteerd obligaties uitgeven en de ontkoppeling van de goudprijs was mede de succesfactor van de enorme wereldwijde economische groei vanaf de jaren zeventig. Met de komst van de bitcoin als digitaal gedolven munt, kwam voor het eerste een potentieel digitaal equivalent voor fysiek goud beschikbaar. Net als goud, is de bitcoin een delfstof. Het wordt gemijnd, de voorraden zijn beperkt en het kost (veel) energie die delfstof beschikbaar te krijgen.

Is de bitcoin het nieuwe goud?
Er wordt veel gediscussieerd of de bitcoin het nieuwe goud zou kunnen worden. Sommige zeggen dat bitcoins superieur zijn aan het simpele goud. Maar er zijn ook serieuze tegengeluiden die dat ter discussie stellen. De basis van die twijfel is de stelling dat bitcoins afhankelijk zijn en blijven van fysiek goud. Immers zonder fysiek goud kunnen we geen computers bouwen en zonder computers kunnen we geen bitcoin mijnen en verhandelen. Of zoals iemand het zei: probeer als het internet eruit ligt maar eens een brood te kopen met een bitcoin. Met een gouden munt zal die situatie niet snel ontstaan. Het is de paradox tussen de fysieke wereld waar wij als mens leven en de virtuele digitale wereld, die een aanvulling is maar geen vervanging.

De digitale wereld kan bestaan omdat we een fysieke wereld hebben waarmee we met grondstoffen, techniek en kennis digitale systemen bouwen die ons parallelle werelden en economieën bieden. Denk aan Second Life 15 jaar geleden. Parallel, echte metamorphoses, maar niet vervangend. Natuurlijk, veiligheden die we met blockchain in die digitale wereld kunnen scheppen, zijn fantastisch, maar het blijft onderdeel van een parallelle wereld die slechts bestaat bij gratie van de fysieke wereld. De digitale wereld is afhankelijk van computers en computers zijn afhankelijke van fysieke metalen en mineralen. Geen enkele digitale functie kan bestaan zonder silicium en aluminium, nog los van alle andere bijzondere metalen.

De liefde voor goud en cash
De goudprijs is eind vorige eeuw enorm toegenomen en de laatste tien jaar enigszins gestabiliseerd rond de 1500 dollar per 24 karaat ounce. Het laatste half jaar steeg de prijs door corona richting de 2000 dollar, maar er is weinig eensgezindheid bij analisten over de toekomstige waarde. Er zijn ontwikkelingen waarbij men de bitcoin wil combineren met de goudprijs en op die manier een goud-gebaseerde cryptomunt wil maken. Het beste van twee werelden, de fysieke zekerstelling van goud en de digitale flexibiliteit en zekerheid van een cryptomunt. Een Yin en Yang tussen onze fysieke en digitale betaalwerelden.

De Europese bank stelt nadrukkelijk dat zij niet van plan zijn cash-geld te vervangen door digitaal, zoals bijvoorbeeld Zweden wel nastreeft. Met name in Duitsland is en blijft men erg gericht op contant geld. Immers in tijden van negatieve rente kun je contant geld gratis thuis bewaren. Digitaal lukt je dat niet (meer). Door de destijds hoge kosten voor digitaal betalen, is de hele retailsector in Duitsland nog steeds gericht op contant geld. Volgens EHI Retail Institute wordt nog steeds 78% van alle aankopen in Duitsland contant voldaan. Daarom loopt bijvoorbeeld ApplePay met een boog om Duitsland heen, iets dat we ons in Nederland niet (meer) kunnen voorstellen.

Data, de nieuwe goudstandaard?
De vraag of data de nieuwe goudstandaard zou kunnen worden, is dus niet makkelijk te beantwoorden. John Maynard Keynes zei eens dat de goudstandaard een ‘barbaarse reliek’ is, omdat het overheden de mogelijkheid ontneemt om bij te sturen in crisis. Waardoor overheden weinig mogelijkheden hebben om de economie te steunen tijdens crisissen. Toen we de goudstandaard loslieten, is die vrijheid van overheden en centrale banken om ‘geld bij te drukken’ enorm toegenomen. Zover zelfs dat men zich afvraagt of we niet een kritische grens passeren, of zelfs al hebben gepasseerd? De internationale schuldencrisis begint immers te kraken en stapelt zich mede door de vele lockdowns steeds verder op. Hetgeen een potentieel gevaar is voor onze banken; kijk maar naar hun constant dalende aandelenkoersen.

In de hele wereld gaat het niet goed. Door de geldcreatie worden scheve handelsbalansen en overheidstekorten niet meer gecorrigeerd. Zowel private als publieke schulden zijn alleen maar toegenomen; een pijnlijke correctie lijkt steeds meer nodig. De euro zou in Europa voor stabiliteit moeten zorgen, maar door gebrek aan begrotingsdiscipline en de dominantie van de (goedkope) dollar is dat hopeloos mislukt. Daarnaast maakte de ECB de staatslening kern van het monetaire beleid, waardoor Europese overheden ongelimiteerd schuld kunnen maken en na de financiële crisis op de pof konden blijven leven. Mede omdat de directie van de ECB enerzijds is gepolitiseerd, vragen onrealistische ideeën over klimaat en energietransitie niet te verantwoorden investeringen die uiteindelijk door de burgers niet meer kunnen worden opgebracht.

De pot is leeg, meer dan dat zelfs. Hij is groeiend negatief. De vraag is of er voor ons nog een nooduitgang is, en zo ja, waar? Een nieuwe Bretton Woods en weer een (gedeeltelijke) link met het fysieke en wellicht het digitale goud en de creatie van een supranationaal clearinghouse. Duidelijk is dat we in een negatieve spiraal terecht zijn gekomen. Zie ook mijn eerdere blog ‘Einde van het kapitalisme’. Tekenend is dat de bekende Warren Buffet onlangs zijn bankaandelen van de hand heeft gedaan en goudmijnaandelen – goudmijn als productiefactor, dus geen goud – heeft gekocht. Is de ommekeer naar goud momenteel gaande, ondersteund met een nieuwe digitale euro en goud-gebaseerde cryptomunten?

Door: Hans Timmerman