Finland: de beste bureaucratie ter wereld

In 1766 nam Finland een wet aan op de openheid van bestuur. Finland was toen nog onderdeel van Zweden en de wet moest het vertrouwen in de overheid op hoog  niveau garanderen. Voor burgers moeten overheidstructuren en -praktijken bekend en vooral begrijpelijk zijn. Het maatschappelijk vertrouwen in Finland is geschraagd door drie kernwaarden: gelijkheid, onderwijs en transparantie. Finnen moeten altijd rechtstreek met elkaar kunnen communiceren, daar mag de overheid nooit tussen zitten. Daarnaast heeft iedereen daarbij gelijke kansen om te slagen.

Vrouwen zijn al meer dan een eeuw actieve leden van de samenleving. In 1906 was Finland het eerste land ter wereld dat vrouwen volledige politieke rechten verleende. Gelijkheid geldt ook voor sociaal-economische groepen, rechten van minderheden en regionale gelijkheid. Het effectieve en inclusieve onderwijssysteem leert Finnen reeds in hun jeugd om besluitvormingsprocessen te begrijpen en te evalueren. Het onderwijs versterkt de mediageletterdheid en stelt hen in staat hun rechten als burgers te vrijwaren. Burger-participatie en gelijke kansen vraagt onderwijs op hoog niveau met hoog opgeleide docenten.

Onafhankelijke media en journalistiek

Basis is dat het openbaar bestuur open, transparant, inclusief en begrijpelijk moet zijn voor burgers opdat zij de overheid kunnen vertrouwen. Transparantie en openheid van informatie bestrijdt corruptie en zorgt dat burgers en het maatschappelijk middenveld kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van de samenleving. Vrije media en verantwoorde journalistiek zijn cruciaal om burger te informeren en te monitoren hoe het principe van transparantie in de praktijk werkt.  De Finse overheid investeerde als één van de eerste landen in vele communicatie-activiteiten, waaronder het online publiceren van informatie, het communiceren met burgers op sociale media en het aanmoedigen van alle ambtenaren om mediatraining te volgen. En was hierdoor mede gereed voor de digitale transformatie.

Democratische diensten

Eigenlijk komt het neer op een breed maatschappelijk vertrouwen. Het belangrijkste kapitaal van de Finse samenleving is onderling vertrouwen. Vertrouwen en consensus, ook over de manier waarop grote beleidsuitdagingen moeten worden aangepakt. Hierdoor is het vertrouwen van de burger in de overheid in Finland het hoogste van alle OESO-landen. Het heeft participatie-diensten en elektronische instrumenten gecreëerd ter ondersteuning van een open discussie over beleidskwesties en hoe deze moeten worden aangepakt. De onlinediensten zijn ondergebracht in één portaal Demokratia.fi dat onder de titel ‘Read about the different democracy services available‘ actuele informatie biedt over de stadia van beleidsbesluitvorming en wetsontwerpen. Dat is pas serieuze burgerparticipatie...

Beste public administration of the world

De overheidstrategie voor het openbaar bestuur is een dienstbelofte aan de burgers. Gericht op het versterken van de aanwezigheid van het openbaar bestuur in het dagelijkse leven van de Finse bevolking in het hele land. Op basis van deze doelstelling stelt Finland dat het de beste ‘public administration of the world’ wil hebben. Een sterk openbaar bestuur ondersteunt het functioneren van de rechtsstaat en legt tegelijkertijd de basis voor de ontwikkeling van nog meer mensgerichte overheidsdiensten.

Dit vraagt optimale digitale toegankelijkheid en gebruik van gewone taal in de administratie. De regering gaat actief silo-mentaliteit tegen en minimaliseert dubbel werk in het rijksbestuur. Openheid van openbare informatie als overkoepelend informatiebeleid. Ook de verplichting tot gebruik van open source software voor openbare informatie bronnen, tenzij er zwaarwegende gronden zijn om dat op delen niet te doen.

Openheid in data en informatie

Finland heeft al veel inspanning verricht om openbare informatiebronnen open te stellen en daarvoor bindende kwaliteitscriteria op te stellen die worden uitgebreid naar overheidsbedrijven. Deze openheid moet de overgang naar de realtime-economie bevorderen en Finland tot een leidende markt in de realtime-economie maken. De rechten van de burgers op hun digitale gegevens en op privacybescherming worden versterkt. Individuen hebben de mogelijkheid hun persoonlijke gegevens in openbare informatiesystemen te beheren in overeenstemming met het MyData-principe en om toestemming te geven voor het gebruik ervan in andere diensten. De burger staat centraal, zowel in dienstverlening als bij het eigenaarschap van data.

In dat kader past de ambitie ‘de beste bureaucratie ter wereld te worden’, zoals Arjan Widlak enkele weken geleden schreef op het Platform Overheid in reactie op de regeringsverklaring van premier Sanne Marin. De korte maar inspirerende tekst schetst het functioneren van het openbaar bestuur in de contact van digitale technologie, fundamentele mensenrechten en dienstverlening aan burgers. Helder en simpel. Dus de beste overheidsbureaucratie vormt het fundament van een rechtsstaat. Als een overheid niet (meer) open naar zijn burgers is, staat de toekomst de rechtstaat ter discussie.

Hoe dit te bereiken?

In het artikel geeft Arjan een voorbeeld hoe op basis van bovenstaande doelstellingen het Finse kadaster bezig was de juiste inkoop strategie hiervoor te ontwikkelen. Men onderzocht vier opties waarvan één op basis van opensource software. Er bleken uiteindelijk geen grote verschillen tussen de verschillende oplossingen, ook niet wat betreft life cycle costs. Doorslaggevend waren uiteindelijk de aansluiting bij de strategie en de gemaakte risico-beoordelingen.

Voorwaarde is eerst ‘eigen onderzoek’ en het beantwoorden van de vraag ‘hoe’ je wilt kiezen voor open source software. Direct kiezen voor alleen open source is direct een architectuurkeuze. Maar je kunt ook kiezen voor een bedrijfsarchitectuur uit de markt. Op die wijze besteedt je de aankoop en ontwikkeling aan. In dat geval is technologie een gegeven, heb je weinig zeggenschap over de architectuur en moet je specificatie vlekkeloos zijn. De andere keuze is open source software kiezen en de daarbij behorende frameworks die aansluiten op je strategie en eigen bedrijfsarchitectuur.

Tenslotte is niets in deze wereld zwart of wit en is dus een combinatie ook mogelijk. Die combinatie is gebaseerd op een eigen architectuur en basis frameworks en de keuze voor specifieke werkpakketten mogelijk houden. Dus je houdt de leiding over architectuurkeuzes om de integratie zeker te stellen en flexibeler te zijn met specificaties. Additionele componenten die niet als open source bestaan, moeten uiteindelijk dus wel kunnen integreren met het basissysteem, maar dat is op zich geen bezwaar. Zolang ze de relevante API’s en standaarden ondersteunen, is dat geen onoverbrugbare handicap. Zolang je zelf de regie maar houdt...

Door: Hans Timmerman (foto), Chief Data Officer bij DigiCorp Labs en directeur van Fortierra