Kan IT het vertrouwen in de overheid herstellen?

Omgekeerde vlaggen, een toeslagenschandaal en fakkels….als ik de media moet geloven lijkt het erop dat de overheid in een vertrouwenscrisis is beland. Dit beeld strookt niet met mijn dagelijkse ervaring. Ik werk voor verscheidene overheidsorganisaties en iedere keer weer kom ik integere ambtenaren tegen, die begaan zijn met de burger en zich met ziel en zaligheid ten dienste stellen van onze rechtsstaat. Dit roept bij mij de vraag op wat ik, als IT-professional, kan doen om het vertrouwen in de overheid te herstellen.

De problemen van de overheid wil ik daarom eens vanuit het perspectief van gegevens bekijken. Laat ik voorop stellen dat veel overheidsgegevens kloppen. Basisregistraties, zoals het kadaster of de burgerlijke stand vertrouw ik voor nagenoeg 100%. Maar als ik zie hoe ingewikkeld een beslissing over bijvoorbeeld een subsidie-aanvraag of een vergunning is, dan is er nog veel winst te behalen bij de ontsluiting en het gebruik van gegevens. Als een ambtenaar alleen beschikt over een vinkje op een lijst, maar de situatie van een burger niet kent, dan krijgen we immers ongelukken.

Om zulke ongelukken te voorkomen, moeten gegevens worden voorzien van een ‘context’; hoe duid je een getal; hoe kwalificeer je persoonlijke omstandigheden? En welke consequenties verbind je aan gegevens? Ga je op basis van een vinkje een terugvordering in gang zetten? Met andere woorden: om beleid goed uit te kunnen voeren, moeten de gegevens verrijkt worden met context en betekenis. Betekenisvolle informatie is nodig voor transparante onderbouwing, verantwoording achteraf en om snel de juiste consequenties te verbinden aan gegevens.

Want binnen overheidsorganisaties schrik ik ervan hoeveel moeite het kost om data effectief in te zetten. Om dossiers compleet te krijgen, moeten ambtenaren soms eindeloos bellen, mailen en wachten op antwoord voor aanvullende gegevens. Er bestaat zelfs een werkwoord voor: ‘uitlopen’. Als oplossing voor de hoge werkdruk grijpen managers daarom naar méér mensen of méér automatisering. Maar als de oorzaak ligt bij een gebrek aan betekenisvolle gegevens, dan helpen die extra handjes en computers niet…

Als IT professional wil ik een lans breken voor gegevenskwaliteit. Kloppende, volledige, én betekenisvolle gegevens zijn een fundament, waarop de overheid het vertrouwen kan heroveren. Daarvoor is de overheid zelf aan zet, maar IT kan wel helpen door mee te denken vanuit de eindgebruiker en op basis daarvan systemen te ontwerpen en randvoorwaarden te scheppen. Daarvoor is óók nodig dat IT meer initiatief neemt en minder wacht op wensen en specificaties vanuit de organisatie. In de proactieve rol van ‘business’ partner kan IT het ‘uitlopen’ voorkomen; de administratieve last voor gebruikers verminderen, en de juistheid en volledigheid van gegevens borgen in systemen. De overheid kan zich dan weer met volle aandacht richten op haar burgers en bedrijven.

Door: Stef Joosten, Hoogleraar Informatica aan de Open Universiteit en Senior Management Consultant bij Ordina