Frank Buytendijk, Gartner: ‘Sociale breuklijnen vergen antwoord IT-beslisser’

Gartner heeft de afgelopen jaren zijn focus op IT verbreed naar business in het algemeen. De marktonderzoeker adviseert ook op het gebied van supply chain, marketing, HR, sales en service, risicomanagement en strategie. En Gartner blijft innoveren. Al in 2005 kwam hieruit het Maverick-programma naar voren, om onconventioneel onderzoek te doen. Dit programma is onlangs flink uitgebreid en heet nu Gartner Futures Lab. Frank Buytendijk, Distinguished VP, Research & Gartner Fellow, leidt het Lab. Hij vertelde tijdens het Future of Business Technology-evenement afgelopen donderdag meer over wat het Lab doet, zoals onderzoek naar hoe CIO's met sociale onrust moeten omgaan. "Het enige dat zeker is, is dat niets met zekerheid te voorspellen is."

Tijdens het evenement in Fort Voordorp lag de focus vooral op duurzaamheid, ofwel de E uit ESG (environmental, social, governance). Buytendijk had het echter over de S. Want dat er momenteel sprake is van veel sociale onrust en sociale ‘breuklijnen’, dat mag duidelijk zijn. Onder meer de opkomst van sociale media en een crisis zoals de coronapandemie hebben dit wel duidelijk gemaakt.

Sociale breuklijn

Wat is een sociale breuklijn: als we het idee hebben dat we niet meer onderdeel van de samenleving zijn, als er polarisatie is, geen gevoel van gemeenschappelijk belang meer (ieder voor zich). Als dat optreedt, is er sprake van een sociale breuklijn. Veruit de grootste breuklijn momenteel is gebrek aan vertrouwen, maar daarnaast zijn er veel andere breuklijnen die ook een belangrijke rol spelen, zoals het ontbreken van en gemeenschappelijke zaak, een gemeenschappelijke blik op de samenleving en de toekomst en eerlijke toegang tot geld en voorzieningen.

“57 procent van de CIO’s( en andere bestuurders) ziet sociale polarisatie als grootste bron risico’s. Dus moet je iets mee. Tegelijkertijd zegt 60 procent CEO’s dat dit een kans biedt, je kunt er met je merk sociale relevantie uit halen. Maar”, benadrukte Buytendijk ook, “CIO’s realiseren zich terdege dat niet iedereen in organisatie er hetzelfde in staat.”

Veranderende rol

Niet alleen de rol van IT is veranderd in de afgelopen 20 jaar: van ondersteuning van business operations naar echte impact op business en samenleving als geheel – denk aan gezondheid. Ook de rol van de CIO is veranderd, stelde Buytendijk. Die was altijd gericht op bedrijfsvoering. Sinds digital business is die gericht op nieuwe businessmodellen. “Maar de CIO heeft nu ook een maatschappelijke rol. Wat we doen met technologie en met data heeft impact op het vertrouwen dat de maatschappij heeft in ons. Denk aan techreuzen die onze data gebruiken, maar ook connected apneu-apparaten die mensen zoals mij helpen om de gevolgen van deze aandoening te beperken.”

Op macroniveau betekenen dergelijke ontwikkelingen dat een bedrijf of een CIO ook steeds meer aangesproken kunnen worden op hun rol in de maatschappij. Dat ze zich bezighouden met de impact van de rol van de organisatie en de functie als CIO, hier een mening over hebben of ontwikkelen. En eigenlijk nog breder: alle sociaal-maatschappelijke onderwerpen.

Waar sta je voor?

“We horen van CIO's dat dat niet alleen van buiten komt, ook het eigen personeel wil graag van hun leider weten waar die voor staat. Dit wordt alleen maar belangrijker, ook bij het aantrekken van nieuwe mensen. Waar sta je voor als leider en organisatie? Hoe ga je om met het lage vertrouwen in de samenleving als het gaat om bijvoorbeeld overheden en bedrijven?”

Nu IT een groeiende impact heeft, hebben acties of inacties als CIO dat ook. En momenteel levert digitale technologie meer sociale onrust op dan dat het bijdraagt aan vermindering ervan. Wat moet je hiermee als IT-beslisser? “Als IT-beslisser ben je de ‘sense’ in sense & respond. Er zijn veel breuklijnen die nu tegelijkertijd spelen. Hoe voel je die aan en hoe reageer je daar op?”

Vier scenario’s

Het Gartners Futures Lab heeft niet alleen gekeken naar de rol van IT-beslissers zoals CIO’s, maar ook naar welke kant het de komende jaren uit kan gaan. De conclusie: het kan alle kanten uit gaan. Er is een hoge mate van onzekerheid. Dus dan is het handig om nu al scenario’s te hebben die de diverse kanten kunnen aangeven die het uit kan gaan - en daarbij ook duiden wat een organisatie en daarbinnen de IT-beslisser eventueel kan doen in reactie.

Bij elk scenario staan twee concepten centraal: meer of minder sociale cohesie (meer samenwerking zoals bij Oekraïne of meer fragmentatie zoals bij corona); de maatschappelijke stem (wordt die luider en gaan we daardoor allemaal dezelfde kant uit, of roeptoetert iedereen zonder dat dit enige praktische gevolgen heeft?).

De vier scenario’s:

1. Get with the program. (united, decisive).We gaan samen als samenleving iedereen meenemen in een bepaalde richting. We kunnen zo alles oplossen, maar het heeft ook een totalitair tintje. Wat moet je hiermee als IT-beslisser? Bouw open digitale platforms, investeer in data sharing. Een pleidooi voor een ecosysteemplatform. Dit gebeurt al enigszins: Europese Data Spaces zoals EHDS.
2. Play to your purpose (fragmentatie, beslissend). Denk aan de verzuiling in de jaren 50/60. Nu zie je dit terug in steeds meer stromingen met eigen scholing, parallellisering van de samenleving. Wat moeten (IT)-leiders doen: creëer een samengestelde strategie, aanpasbaar voor meerdere markten. Unilever doet dit goed met samengestelde merken die diverse doelgroepen aanspreken.
3. Mind your own business (inconsequent, gefragmenteerd). Iedereen doet zijn eigen ding, luistert niet naar de ander. Het leiderschapsdoel hier: ‘treat social fracture as risk management’.
4. Wait for it (united, inconsequential). We willen allemaal dezelfde richting op, maar er gebeurt niks. Een goed voorbeeld is vaak het begin van een economische crisis. Iedereen wil stappen gezet zien om uit de crisis te komen, maar iedereen wil dat de ander de eerste stap zet. Hier moet je als leider vooral vinger aan pols houden, wantdit is geen blijvertje. Er komt een moment dat een van andere drie scenario’s de hoek om komt.

Altijd uitspreken

Bij navraag van Buytendijk blijkt dat een meerderheid in zaal denkt dat play to your purpose het meest wenselijke scenario is en ook meest waarschijnlijke. Ongeacht of dit uitkomt in de komende jaren, benadrukt Buytendijk: “Een boodschap geldt bij elk scenario. Je kunt je als IT-beslisser niet langer stilhouden. Je moet je als bedrijf uitspreken over hoe je positie is op bepaalde sociale gebieden.”