Maakt Web 3.0 de digitale overheid mogelijk?

Wettelijk gereguleerde data-organisatie

Het nieuwe document ‘Architectuur Digitale Overheid 2030’ gaat ook nog steeds uit van bestaande organisaties en architecturen. Zoals wij ooit de overheid hebben ingericht. Maar we kunnen intussen als Nederlander digitaal staatsburger van Estonia worden, daar virtueel werken en belasting betalen zonder er te wonen. We kunnen in Malta een DAO, een Digitale Autonome Organisatie inschrijven bij KvK en vanuit Nederland het in Malta geregistreerde digitale bedrijf runnen. We kunnen met crypto-tokens betalingen doen en digitaal eigenaarschap internationaal vastleggen met NFT’s. De wereld is een gedecentraliseerd, digitaal dorp geworden. Daar hoort ook een gedigitaliseerde overheid bij die decentrale organisaties ondersteunt. En die is heel anders dan de huidige erfenis van Thorbecke . . .

De grote vraag is: wie gaat daar regels voor opstellen? Als Nederlands staatsburger ben in binnen de EU zowel in Estonia als in Malta bevoegd om zowel digitaal burger als digitaal ondernemer te zijn. Ik kan ook buiten de EU, als digitale burger met mijn Nederlandse paspoort, (bijna) overal ter wereld mijn domicilie kiezen, mijn bedrijf starten en gebruik maken van gedecentraliseerde overheden. Een digitale overheid is in wezen een wettelijk gereguleerde data-organisatie. Die data van haar burgers creëert, toetst, vastlegt, bewaart en ter beschikking stelt. En deze data ook gebruikt voor alle afgesproken processen en diensten.

Een gedecentraliseerde overheid

Estonia heeft vanuit de angst ‘ooit’ door Rusland te worden aangevallen, een volledige digitale staat ontwikkeld, waarvan klonen op diverse eigen ambassades verspreid over de wereld staan. Mocht Estonia ooit bezet worden door Rusland, dan wijkt de regering uit naar die ambassades, bijvoorbeeld zoals die in Luxemburg. En die ‘digitale staat’ kan met zijn digitale burgers en bedrijven ‘virtueel’ blijven functioneren. Zie mijn eerdere blog over e-Stonia. Dus een natie kan zelfs zónder eigen grondgebied op dit moment als gerespecteerde digitale entiteit blijven acteren en een democratie blijven die ook nog zijn economie in stand kan houden.

Ondanks dat het een beetje futuristisch klinkt, is dit systeem reëel, en nog belangrijker: het functioneert al. Ook Nederland zou als totaal virtuele democratie en samenleving blijven bestaan als ons land – zoals sommige verwachten – ooit onder water zou lopen. Wij Nederlanders verspreiden ons over de wereld en blijven Nederlanders: staatsburgers van het ‘ondergelopen’ land Nederland, een soort Atlantis in de Noordzee. Als we naar de toekomst kijken, zeg 2040 of 2050, zijn dit de mogelijkheden die een digitale overheid voor zijn burgers moet hebben bekeken. Probeer deze gedachte maar eens te vinden in het nieuwe document ‘Architectuur Digitale Overheid 2030’ dat nog steeds van de oude, bekende NORA uitgaat die rond 2000 het levenslicht zag.

Natie en wetgever

In een digitale overheid functioneert de wetgever vanuit een gesloten entiteit. Zij kunnen stemmingen initiëren en zo wijzigingen doorvoeren. Maar wet en wijzigingen moeten we wel onveranderlijk digitaal kunnen vastleggen en beschikbaar stellen voor elke Nederlandse staatsburger, waar ook ter wereld. Een grondwet en wetten waarin niets is verzonnen of is vervalst, kunnen we ons voorstellen als een open blockchain die elke staatsburger overal ter wereld kan raadplegen. En dit is precies waar het gesprek stopt als we praten over een nieuwe, digitale en – dus – eenvoudiger overheid, die overgaat naar een gedecentraliseerde overheid. Hoe ziet die nieuwe digitale architectuur eruit?

We moeten nog steeds in gedachten houden dat een ‘open overheid’ niet gelijk staat aan een ideale democratie. Kijk eens naar de DAO-projecten. Momenteel stuit deze digitale democratie 1.0 op het probleem van ongeïnteresseerde deelnemers. Tokenhouders hebben stemrecht, maar dat moeten ze wel (willen) uitoefenen. Anders is er een kleine betrokken elite die alles beslist. Eigenlijk niet anders dan het kwart van onze bevolking dat niet (meer) stemt, omdat ‘het toch niets uitmaakt’. In dat kader lost een digitale democratie het betrokkenheid-probleem niet op.

Digitale Architectuur Overheid 2050

De basis voor het creëren van gedecentraliseerde overheden is dat het een betrouwbaar, transparant en gedecentraliseerd bestuurssysteem moet zijn, dat opereert via slimme contracten en regels die in een blockchain zijn gecodeerd. Dat sluit gesjoemel en willekeur volledig uit. Vereenvoudigt de ambtelijke organisatie enorm. Maakt de politiek meer vertrouwbaar. De vraag die dan opkomt is: hoe zou die er dan uit moeten zien? Een democratische, open source DAO, waarbij elke verandering door de meerderheid moet worden goedgekeurd. De eenvoudigste vorm van democratie, in tegenstelling tot de representatieve democratie waar we meer aan gewend zijn.

In een studie van de Stichting Toekomstbeeld der Techniek over de toekomst van de democratie, was de titel van het eindrapport ‘Alive and clicking’: er is zeker hoop voor een vernieuwde digitale democratie. Welke voordelen brengt zo’n Web3-overheid met zich mee? Het grootste is decentralisatie. Eigenlijk de gedachte die Thorbecke ook voor ogen had en de basis was voor de meeste democratieën in Europa. Het zou interessant zijn eens een concept- of systeem-architectuur van zo’n samenleving te schetsen en dan daaruit de voorwaardelijke ‘Digitale Architectuur Overheid 2050’ te destilleren. Dus niet vanuit de achteruitkijkspiegel de toekomst beschrijven, maar vanuit een werkelijke toekomst visie terug redeneren wat nodig is om dat te bereiken.

Niets is perfect

In een Web3 overheid hebben alle burgers evenveel kans aan besluitvorming deel te nemen. Iedere mening heeft evenveel gewicht en beïnvloedt de uitkomst op dezelfde manier. Omdat de informatie – opgeslagen in een blockchain – niet kan worden gewijzigd of gemanipuleerd, zal elke beslissing van een gedecentraliseerde Web 3.0-overheid publiekelijk beschikbaar zijn. In principe zijn proces en resultaat gegarandeerd volledig transparant. Daarnaast geven gedecentraliseerde overheden de controle over de activa van gebruikers op ten gunste van die gebruikers, in plaats van te vertrouwen op een gecentraliseerde tussenpersonen.

Net als alle andere organisaties lopen Web 3.0-overheden ook tegen problemen aan, die moeten worden aangepakt. Maar dat dit soort overheden gaat ontstaan, staat buiten kijf. Kijk hoe in Azië, zoals in Indonesië op deze wijze local-for-local initiatieven ontstaan die alle voordelen van Web3 gebruiken om een werkelijk gedecentraliseerde overheid te creëren. Begrijpelijk als de provinciestad 500 kilometer verder en de hoofdstad 3.000 kilometer en je moet vooral vertrouwen op luchtverbindingen. Dan moet je, net als vroeger Nederland met de postkoets, kleine zelfstandige bestuursorganen kunnen inrichten die democratisch en transparant zijn en die met eigen mensen en informatie de afgesproken orde en gezag regionaal konden handhaven. Het oude vertrekpunt van Thorbecke . . .

Door: Hans Timmerman (foto)